CÁC KHUÔN KHỔ HỢP TÁC TRONG TIỂU VÙNG MÊ CÔNG

CÁC KHUÔN KHỔ HỢP TÁC TRONG TIỂU VÙNG MÊ CÔNG

1. Hợp tác tiểu vùng Mê Công mở rộng (GMS):

Sáng kiến Hợp tác kinh tế tiểu vùng Mê Công mở rộng (GMS) được khởi xướng năm 1992 bởi Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB). Các nước thành viên của tiểu vùng Mê Công mở rộng gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc (với 2 tỉnh đại diện là Vân Nam và Quảng Tây).

Hợp tác GMS nhằm mục tiêu thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác phát triển kinh tế cùng có lợi giữa các nước Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam và hai tỉnh Vân Nam và Quảng Tây (Trung Quốc), đưa tiểu vùng Mê Công mở rộng nhanh chóng trở thành vùng phát triển nhanh và thịnh vượng ở Đông Nam Á.

Hợp tác GMS được đánh giá là hợp tác hiệu quả nhất trong các cơ chế hợp tác Tiểu vùng. Các sáng kiến và hoạt động trong chương trình GMS tập trung vào 9 lĩnh vực chính bao gồm: Giao thông vận tải, Năng lượng, Môi trường, Du lịch, Bưu chính Viễn thông, Thương mại, Đầu tư, Phát triển Nguồn nhân lực, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

11 chương trình ưu tiên đã được xác định trong khuôn khổ hợp tác kinh tế tiểu vùng GMS, bao gồm: (i) Các tuyến trục bưu chính viễn thông và công nghệ thông tin liên lạc; (ii) Hành lang kinh tế Bắc – Nam; (iii) Hành lang kinh tế Đông – Tây; (iv) Hành lang kinh tế phía Nam; (v) Các tuyến liên kết điện năng và thương mại điện năng trong khu vực; (vi) Khung khổ chiến lược môi trường; (vii) Tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư qua biên giới; (viii) Tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân và khả năng cạnh tranh; (ix) Phát triển nguồn nhân lực và các kỹ năng; (x) Quản lý nguồn nước và phòng chống lũ; (xii) Phát triển du lịch tiểu vùng GMS.

Cho đến nay, GMS đã tổ chức 4 Hội nghị cấp cao và 17 Hội nghị Bộ trưởng. Hội nghị Bộ trưởng GMS lần thứ 18 được tổ chức tại Trung Quốc vào năm 2012, Hội nghị Thượng đỉnh GMS lần 5 tại Thái Lan vào năm 2014.

Tại Hội nghị Thượng đỉnh GMS lần 4, các nhà lãnh đạo GMS đã thông qua Khung chiến lược Hợp tác mới GMS giai đoạn 2012 – 2022 ưu tiên tập trung vào các lĩnh vực phát triển các hành lang kinh tế tiểu vùng, tăng cường kết nối giao thông, phát triển năng lượng bền vững, nâng cao hiệu quả môi trường...

2. Hợp tác ACMECS

ACMECS là khuôn khổ hợp tác kinh tế gồm 5 nước Cam-pu-chia, Lào, Mianma, Thái Lan và Việt Nam nhằm tăng cường hợp tác kinh tế chung và song phương để khai thác và phát huy lợi thế so sánh giữa các vùng, các nước thành viên, nâng cao sức cạnh tranh, thu hẹp khoảng cách phát triển. ACMECS được thành lập tháng 11/2003 tại Hội nghị Cấp cao Bagan do Thái Lan đề xuất. Việt Nam chính thức tham gia ACMECS tại HNBT ACMECS lần thứ 1 tại Thái Lan, tháng 11/2004.

Đến nay ACMECS có 7 lĩnh vực hợp tác gồm: (i) thương mại- đầu tư; (ii) nông nghiệp; (iii) công nghiệp - năng lượng; (iv) giao thông; (v) du lịch; và (vi) phát triển nguồn nhân lực; (vii) y tế. ACMECS thành lập 7 Nhóm công tác tương ứng với 7 lĩnh vực hợp tác. Mỗi nước ACMECS điều phối ít nhất 1 lĩnh vực hợp tác, trong đó Thái Lan điều phối 2 lĩnh vực là thương mại- đầu tư và y tế; Việt Nam điều phối 2 lĩnh vực là phát triển nguồn nhân lực và công nghiệp- năng lượng; Campuchia điều phối hợp tác du lịch; Lào điều phối hợp tác giao thông; Mianma điều phối nông nghiệp.

Hội nghị Cấp cao ACMECS được tổ chức hai năm một lần theo luân phiên chữ cái tên các nước. Hội nghị Bộ trưởng họp hàng năm. Gần đây nhất, Hội nghị Cấp cao ACMECS 4 được tổ chức vào ngày 17/11/2010, Hội nghị Cấp cao ACMECS 5 dự kiến sẽ được tổ chức vào đầu năm 2013.

Đến nay, hợp tác ACMECS còn tiến triển chậm, chủ yếu là các dự án song phương.

3. Hợp tác trong Uỷ hội sông Mê Công:

Ủy ban sông Mê Công quốc tế (Mekong River Committee) được Liên Hiệp Quốc thành lập năm 1957 với bốn quốc gia Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam Cộng hoà để cùng khai thác sông Mê Công. Tuy nhiên vì chiến tranh, kế hoạch khai thác bị ngừng trệ.

Ngày 5/4/1995, Ủy hội sông Mê Công (Mekong River Commission) được thành lập với 4 thành viên là Lào, Campuchia, Thái Lan, Việt Nam được thành lập với việc các nước thành viên đã ký kết “Hiệp định về hợp tác phát triển bền vững sông Mê Công”. Mục tiêu chính của Ủy hội sông Mê Công là thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia thành viên trong sử dụng, phát triển và bảo vệ tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan một cách bền vững, vì lợi ích chung của các quốc gia thành viên và phúc lợi của người dân trong lưu vực. Trung Quốc và Mianma không gia nhập ủy hội và chỉ tham gia với tư cách nước đối thoại (dialogue partner).

Sau 15 năm thành lập, Ủy hội sông Mê Công quốc tế đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần thúc đẩy sự phát triển ở các quốc gia thành viên, tăng cường hợp tác giữa các nước thành viên và mở rộng hợp tác với hai nước thượng lưu là Trung Quốc, Mianma và nhiều đối tác quốc tế khác. Trong các khuôn khổ hợp tác về lưu vực sông Mê Công, Ủy hội là tổ chức duy nhất có chức năng xây dựng các khuôn khổ pháp lý, trong đó có những quy chế ràng buộc đối với các quốc gia thành viên về chia sẻ công bằng, hợp lý tài nguyên nước và cùng nhau bảo vệ môi trường sinh thái lưu vực sông cũng như thúc đẩy các dự án phát triển chung. Hoạt động của Ủy hội không những có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường của khu vực mà còn góp phần tăng cường quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trong khu vực.

Từ ngày 4 -5/4/2010, HNCC lần thứ nhất của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã diễn ra tại Hua Hin, Thái Lan, với sự tham dự của Thủ tướng 4 nước thành viên Uỷ hội, Bộ trưởng Ngoại giao Mianma và Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc. Hội nghị diễn ra trong bối cảnh lưu vực sông Mê Công đang đứng trước những thách thức to lớn như tình hình hạn hán nghiêm trọng, mối quan ngại ngày càng tăng trong lưu vực về tác động của các công trình thuỷ điện dòng chính, hậu quả biến đổi khí hậu… Yêu cầu tăng cường hợp tác sử dụng, phát triển bền vững và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nước và các tài nguyên khác trong lưu vực sông Mê Công trở nên cực kỳ cấp bách. Các nước nhất trí cần phải tăng cường các nỗ lực điều phối trong lưu vực để giúp các quốc gia ven sông chuẩn bị chiến lược và kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu.

4. Hợp tác Mê Công – Nhật Bản

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 12 (Philippines, tháng 1/2007), Nhật Bản đưa ra Chương trình quan hệ đối tác Nhật Bản – Mêkông vì sự thịnh vượng chung. Sau đó, Hội nghị Cấp cao (HNCC) Mê Công – Nhật Bản lần đầu tiên đã được tổ chức vào tháng 11/2009 tại Tokyo, thông qua Tuyên bố Tokyo làm nền tảng cho hợp tác giai đoạn 2009-2012. Đến nay, khuôn khổ hợp tác Mê Công – Nhật Bản đã tổ chức được 4 HNCC và 4 Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao (HN BTNG). Hợp tác được triển khai trên nhiều lĩnh vực như phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng, thực hiện mục tiêu Thiên niên kỷ, bảo vệ môi trường và an ninh nguồn nước sông Mê Công...

Tại HNCC lần thứ tư (tháng 4/2012), Lãnh đạo các nước đã thông qua Chiến lược Tokyo làm nền tảng cho hợp tác giai đoạn 2013-2015, gồm 3 trụ cột hợp tác chính: (i) Tăng cường kết nối trong tiểu vùng Mê Công và giữa tiểu vùng Mê Công với các khu vực và thế giới; (ii) Hợp tác cùng phát triển giữa các nước Mê Công và Nhật Bản; (iii) Bảo vệ môi trường và an ninh con người. Bên cạnh đó, hợp tác Mê Công – Nhật Bản cũng được triển khai trong khuôn khổ Sáng kiến hợp tác kinh tế và công nghiệp Mê Công – Nhật Bản, Sáng kiến “Thập kỷ Mê Công xanh” và các chương trình giao lưu văn hóa, giao lưu nhân dân.

5. Hợp tác Mê Công – Mỹ

Cơ chế hợp tác LMI được hình thành từ năm 2009 theo sáng kiến của Mỹ, đến nay đã tổ chức được 4 Hội nghị Bộ trưởng và 2 cuộc họp Nhóm công tác, đã hoàn chỉnh và thông qua Tài liệu khái niệm và Chương trình hành động LMI 2011 - 2015, mở ra giai đoạn mới với các chương trình hoạt động và dự án cụ thể cho từng lĩnh vực ưu tiên.

Bên cạnh LMI, các nước cũng đã thành lập cơ chế hợp tác giữa các nước LMI và những người bạn (FLM), với Hội nghị Bộ trưởng FLM lần thứ nhất được tổ chức tháng 7/2011, bao gồm các nước LMI và Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, New Zealand, ADB và WB.

Đến nay, LMI đã và đang triển khai một số sáng kiến và hoạt động hợp tác sau:

- Hội nghị “Sáng kiến các nước hạ nguồn Mê Công, hợp tác khu vực đáp ứng với hiểm hoạ của bệnh truyền nhiễm” (17-18/6/2010, Hà Nội, Việt Nam).

- Kết nghĩa giữa Ủy hội Mê Công và Ủy hội sông Mississippi nhằm tăng cường trao đổi kinh nghiệm và hợp tác giữa hai bên.

- Chương trình “Dự báo Mê Công” (Mekong Forecast phát triển từ chương trình DRAGON - Delta Research and Global Observation Network) và các hợp tác môi trường: nhằm xây dựng các trạm quan trắc tự động để theo dõi về biến đổi khí hậu tại khu vực Tiểu vùng.

- Chương trình Đào tạo tiếng Anh chuyên ngành cho các cán bộ làm việc trong 4 lĩnh vực hợp tác LMI đã tổ chức 3 khóa tại 3 nước Campuchia, Lào và Việt Nam.

- Tham gia Liên minh toàn cầu về Bếp sạch nhằm mục tiêu phát triển sử dụng bếp nấu và nhiên liệu không thải khí độc, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, đặc biệt là phụ nữ, thúc đẩy thị trường thế giới về các giải pháp nấu năng lượng sạch và hiệu quả, cắt giảm khí thải, góp phần vào nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu.

Hội nghị Bộ trưởng LMI lần 5 sẽ họp ngày 13/7/2012 tại Phnompenh, Campuchia.

6. Hợp tác Mê Công – Hàn Quốc: được triển khai với Hội nghị Bộ trưởng Mê Công – Hàn Quốc lần thứ nhất tổ chức từ 27 – 28/10/2011. Hội nghị đã thông qua “Tuyên bố Sông Hàn” về thiết lập “Quan hệ đối tác toàn diện giữa các nước Mê Công và Hàn Quốc vì thịnh vượng chung”, theo đó xác định mục tiêu, nguyên tắc và định hướng cho hợp tác tương lai giữa các nước Mê Công và Hàn Quốc. Trong năm 2012, các bên sẽ xây dựng chương trình hành động cho cơ chế hợp tác mới này. Các lĩnh vực ưu tiên của hợp tác là kết nối ASEAN, phát triển bền vững và phát triển nguồn nhân lực.

7. Hợp tác sông Mê Công – sông Hằng (MGC):

Hợp tác MGC thành lập theo sáng kiến của Ấn Độ và Thái Lan, được thông qua tại cuộc gặp giữa Bộ trưởng Ngoại giao 6 nước Campuchia, Ấn Độ, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam được tổ chức vào dịp HNBT ASEAN (AMM) ở Bangkok ngày 28/7/2000. Mục tiêu của MGC là củng cố tình hữu nghị, đoàn kết giữa các nước thuộc lưu vực sông Mêkông và sông Hằng.

Cơ chế hợp tác MGC gồm có HNBT và họp SOM. Đến nay, MGC đã tổ chức 5 HNBT. HNBT lần 1 (Viên Chăn tháng 11/2000) đã thông qua Tuyên bố Viên Chăn xác định cơ chế và lĩnh vực hợp tác. HNBT lần 2 (Hà Nội, ngày 28/7/2001) thông qua Chương trình hành động Hà Nội và các thoả thuận trong các lĩnh vực hợp tác về du lịch, văn hoá, phát triển nguồn nhân lực và giao thông liên lạc. HNBT lần 3 (Phnom Penh, ngày 20/6/2003) thông qua Lộ trình Phnom Penh. HNBT lần 4 tổ chức tại Cebu, Philippines, tháng 1/2007 và HNBT lần 5 tổ chức tháng 8/2007 tại Manila, Philippines bên lề HNBT ASEAN 40. Dự kiến Hội nghị Bộ trưởng Mê Công – Ganga lần 6 được tổ chức vào tháng 9/2012 tại New Dehli.

8. Tam giác phát triển CLV

Tam giác phát triển (TGPT) khu vực biên giới ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia được ba Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập năm 2004 gồm 10 tỉnh là Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Đắc Nông (Việt Nam); Sekong, Attapeu, Saravan (Lào) và Stung Treng, Rattanak Kiri, Mondul Kiri (Campuchia). Năm 2009, ba nước nhất trí bổ sung tỉnh Bình Phước (Việt Nam), tỉnh Kratie (Campuchia) và tỉnh Champasak (Lào) vào TGPT.

Mục tiêu TGPT CLV nhằm tăng cường đoàn kết và hợp tác ba nước nhằm phát triển kinh tế - xã hội, xoá đói giảm nghèo góp phần giữ vững ổn định, an ninh của cả 3 nước. Hợp tác tập trung vào các lĩnh vực: giao thông vận tải, thương mại, điện lực, du lịch, đào tạo nguồn nhân lực và y tế.

Bên cạnh các cuộc Hội nghị Cấp cao, ba nước CLV đã nhất trí thành lập Uỷ ban điều phối chung TGPT, gồm 4 tiểu ban: kinh tế, xã hội - môi trường, địa phương, an ninh- đối ngoại. Mỗi nước cử một Bộ trưởng làm đồng Chủ tịch Uỷ ban và uỷ viên Uỷ ban điều phối gồm đại diện các Bộ, ngành liên quan và các tỉnh trong Tam giác. Uỷ ban điều phối chung sẽ họp thường niên trên cơ sở luân phiên. Cho đến nay, CLV đã tổ chức 6 Hội nghị Cấp cao và 7 Hội nghị Ủy ban Điều phối.

Hội nghị cấp cao CLV 6 (16/10/2010) đã xem xét và thông qua Bản Quy hoạch lại khu vực TGPT đến năm 2020 thay thế cho bản Quy hoạch cũ năm 2004 nhằm xác định được phương hướng hợp tác cụ thể phù hợp với bối cảnh mới trong khu vực và quốc tế.

Hội nghị cấp cao CLV 7 dự kiến được tổ chức vào cuối năm 2012 tại Việt Nam.

9. Hợp tác bốn nước Campuchia, Lào, Mianma và Việt Nam (CLMV)

Tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Nhật Bản, tháng 12/2003, Tokyo, Nhật Bản, Lãnh đạo cấp cao các nước Campuchia, Lào, Mianma và Việt Nam (CLMV) đã nhất trí tổ chức Hội nghị cấp cao CLMV lần thứ nhất vào dịp Hội nghị cấp cao ASEAN 10, cuối tháng 11/2004 tại Viên Chăn, Lào. Hội nghị đã thông qua “Tuyên bố Viên Chăn” về “Tăng cường hợp tác và hội nhập kinh tế giữa các nước CLMV”. Tuyên bố Viên Chăn khẳng định quyết tâm của các CLMV tăng cường hợp tác kinh tế với nhau và hội nhập trong các khuôn khổ hợp tác tiểu vùng Mêkông, ASEAN và khu vực; đồng thời kêu gọi các nước và các tổ chức quốc tế tăng cường hỗ trợ bốn nước nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển.

Lĩnh vực hợp tác của khuôn khổ CLMV bao gồm: thương mại, đầu tư, nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, du lịch và phát triển nguồn nhân lực. CLMV khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân và doanh nghiệp các nước.

CLMV hiện có 7 nhóm công tác chuyên ngành do các nước thành viên điều phối, cụ thể Việt Nam điều phối nhóm công tác về thương mại-đầu tư, công nghệ thông tin và phát triển nguồn nhân lực; Campuchia điều phối nhóm công tác về du lịch; Lào điều phối nhóm công tác về giao thông; Mianma điều phối nhóm công tác nông nghiệp và công nghiệp-năng lượng.

Cho đến nay, CLMV đã tổ chức 5 Hội nghị Cấp cao và 3 Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế. Hội nghị Cấp cao CLMV 6 dự kiến tổ chức vào đầu năm 2013.

(Nguồn: Bộ Noại giao cập nhật đến tháng 9/2012)